Zrewidowany projekt tzw. ustawy o ochronie sygnalistów – 20 kluczowych komentarzy

• Nowe

Na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się zrewidowany projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (tzw. ochrony sygnalistów). Nowy projekt ustawy jest odpowiedzią na zgłoszone podczas konsultacji publicznych uwagi do pierwotnego projektu opublikowanego w październiku 2021 r.

Polski proces legislacyjny omawianego projektu ustawy jest już opóźniony względem obowiązku wdrożenia Dyrektywy 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Termin wdrożenia przepisów krajowych wskazany w Dyrektywie upłynął 17 grudnia 2021 r.

Poniżej 20 kluczowych uwag i spostrzeżeń w zakresie zrewidowanego projektu:

1. Projekt odchodzi od definicji „pracownika” na rzecz „osoby”. Dalej jednak milczy na temat kryteriów liczenia stanu i daty zatrudniania na potrzeby ustalenia, czy i jakie podmioty podlegają reżimowi.
2. Z obowiązków wdrożenia kanałów wewnętrznych do dokonywania zgłoszeń zwolnione będą urzędy i jednostki administracyjne gminy liczących poniżej 10 tys. mieszkańców. Co jednak nie oznacza, że zgłoszeń nie będą otrzymywać.
3. Poprzedni projekt wskazywał na dobrowolność zgłoszeń anonimowych. Obecny projekt milczy w tej kwestii, wskazując jedynie na konsekwencje wynikające z ujawnienia tożsamości zgłaszającego anonimowo, który doświadczył działań odwetowych. Zgłoszenia anonimowe nie będą objęte reżimem ustawy. 
4. Informacja i komunikacja o obowiązywaniu procedury zgłoszeń powinna wejść w standardowy pakiet informacyjny na etapie rekrutacji, ale również ofertowania / negocjacji z podmiotami trzecimi (!). 
5. Procedura zgłoszeń wewnętrznych może wskazywać na system zachęt do korzystania ze zgłoszeń wewnętrznych. Pewnie do systemu amerykańskiego wynagradzania za zgłaszanie naruszeń daleko, ale może włączyć się kreatywność – nie zawsze w pożądanym kierunku.
6. Projekt precyzuje, że zgłoszenie może być dokonane przynajmniej ustnie, pisemnie lub elektronicznie (zakładając uwzględnienie również formularzy internetowych). Wiele więcej metod chyba nie pozostaje. Na wniosek zgłaszającego może się również odbyć spotkanie.
7. Doprecyzowano również, że ochroną poufności tożsamości zostanie objęta - oprócz zgłaszającego, również osoba, której zgłoszenie dotyczy oraz osoba trzecia wskazana w zgłoszeniu.
8. Outsourcing obsługi zgłoszeń wewnętrznych jest możliwy, ale nie w zakresie weryfikacji zgłoszeń. Literalne brzmienie art. 28 wydaje się wskazywać, że na podstawie umowy można zlecić podmiotowi zewnętrznemu tylko przyjmowanie zgłoszenia i potwierdzenie jego przyjęcia, przekazanie informacji zwrotnej i komunikację nt. procedury. 
9. Podmioty sektora prywatnego mogą dzielić się zasobami przy przyjmowaniu i weryfikacji zgłoszeń – ale z limitem osób zatrudnionych do 249. Tym samym nie została uwzględniona postulowana zmiana dotycząca grup kapitałowych. 
10. Urzędy lub jednostki organizacyjne gminy mogą mieć wspólną procedurę, ale nie mogą jak chyba by wynikało – dzielić się zasobami.
11. Projekt podtrzymuje określenie limitu czasu, do którego podmioty mogą przechowywać dane w rejestrze zgłoszeń – ale zmienia go z 5 lat (ogólnie) na 12 miesięcy od dnia zakończenia działań następczych.
12. Doprecyzowano jakie organy są upoważnione do przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych – będzie to Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organ publiczny (wg definicji).
13. Wylistowane zostały organy publiczne, które będą zobowiązane do wdrożenia procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych: naczelne i centralne organy administracji rządowej, organy państwowe z wyłączeniem RPO, organy wykonawcze JST, RIO, Szef Sztabu Generalnego WP, Komendant Główny Straży Pożarnej oraz UKNF. Nie do końca jasne jest jak lista została dobrana – szczególnie w zakresie służb.
14. Przy definiowaniu podmiotu publicznego nie odwołano się jako dotąd do ustawy o finansach publicznych, ale do ustawy o otwartych danych i ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego. Poszerza to katalog podmiotów objętych reżimem ustawy po stronie sektora administracji publicznej.
15. Służby mundurowe oraz żołnierze zawodowi wyraźnie zostali objęci zakresem projektu ustawy.
16. Pozostawiono sankcje karne – mimo dyskusji jakoby miały zostać zastąpione karami finansowymi. Za brak wdrożenia kanału wewnętrznego lub za wdrożenie niezgodnie z wymogami ustawy będzie jednak groziła „jedynie” grzywna.
17. Vacatio legis będzie wynosiło 2 miesiące.
18. Podmioty zobowiązane będą miały (1) miesiąc na wdrożenie procedur (wydłużono z 14 dni) – co i tak jest bardzo krótkim terminem.
19. Odroczono obowiązek wdrożenia procedur dla podmiotów prywatnych zatrudniających >50<249 pracowników do 17 grudnia 2023 r. Co nie oznacza, że pracownicy tych organizacji nie będą mogli zgłaszać nieprawidłowości w trybie ustawy. 
20. Ostatnia uwaga – poza ustawowa - pozostaje niezmiennym postulatem autorki do budowania i wspierania organizacji, w których pracownicy czują się bezpiecznie rozmawiając (a nie koniecznie formalnie zgłaszając) o zaobserwowanych nieprawidłowościach. Przypuszczalnie każdy rodzic wychowuje dziecko z nadzieją, że jak coś pójdzie nie tak lub będzie miało kłopot, to przybiegnie do rodzica; a nie będzie mieć nadzieję, że rodzice się nie dowiedzą. Takiego „wychowania” i kultury „komfortu emocjonalnego” każdej organizacji i zarządom życzę.