Kwestie dotyczące wzbogacania żywności w Unii Europejskiej regulują przepisy rozporządzenia (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie dodawania do żywności witamin i składników mineralnych oraz niektórych innych substancji. Rozporządzenie to umożliwia również utrzymanie krajowych przepisów dotyczących obligatoryjnego wzbogacania niektórych grup środków spożywczych.

Wzbogacanie żywności – co to oznacza?

Celem wzbogacania żywności jest przede wszystkim zapobieganie niedoborom witamin i składników odżywczych oraz wyrównywanie strat zachodzących podczas procesów technologicznych. Wyróżnić można wzbogacanie obowiązkowe oraz dobrowolne.

Wzbogacanie obligatoryjne nakłada na wszystkich producentów określonego asortymentu środków spożywczych obowiązek dodawania składników mineralnych oraz witamin. Obligatoryjne wzbogacanie żywności w Polsce, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności, obejmuje dodawanie witamin i składników mineralnych do tłuszczów do smarowania w witaminy A i D (z wyjątkiem masła, które posiada je naturalnie), a także soli przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

Trwają prace nad projektem nowego Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności. W zakresie obligatoryjnego wzbogacania żywności projektowane rozporządzenia nie zawiera nowych przepisów, a utrzymuje obowiązujące obecnie regulacje, które mają na celu zapobieganie i wyrównywanie niedoborów określonych składników odżywczych w polskiej populacji. W związku z tym projekt rozporządzenia określa środki spożywcze, do których są obligatoryjnie dodawane witaminy lub składniki mineralne oraz ich maksymalne poziomy – tj. tłuszcze do smarowania oraz sól kuchenną.

Jakie są rodzaje tłuszczów do smarowania?

Definicje poszczególnych grup towarowych tłuszczów do smarowania dostępnych na rynku spożywczym znajdują się w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych. Rozporządzanie 1308/2013 klasyfikuje tłuszcze do smarowania na: tłuszcze mleczne, tłuszcze oraz tłuszcze złożone z produktów roślinnych lub zwierzęcych.

Tłuszcze mleczne - produkty w formie stałej, miękkiej emulsji, zasadniczo typu woda w oleju, pozyskiwane wyłącznie z mleka lub niektórych przetworów mlecznych. Dodawane mogą być jednak także inne substancje niezbędne do ich produkcji, pod warunkiem że nie są one używane w celu zastąpienia - w całości ani w części - jakichkolwiek składników mleka.

Kategoria ta obejmuje produkty takie jak:

• Masło – zawiera nie mniej niż 80 % i mniej niż 90 % tłuszczu mlecznego, nie więcej niż 16 % wody i nie więcej niż 2 % suchej masy beztłuszczowej mleka.
• Masło o zawartości trzech czwartych tłuszczu – produkt zawierający nie mniej niż 60 % i nie więcej niż 62 % tłuszczu mlecznego.
• Masło półtłuste - zawiera nie mniej niż 39 % i nie więcej niż 41 % tłuszczu mlecznego.
• Tłuszcz mleczny do smarowania X % - produkt zawierający następujące ilości tłuszczu mlecznego: poniżej 39 %, powyżej 41 % i poniżej 60 %, powyżej 62 % i poniżej 80 %.

Tłuszcze - produkty w formie stałej, miękkiej emulsji, zasadniczo typu woda w oleju, pozyskiwane ze stałych lub płynnych tłuszczów roślinnych lub zwierzęcych nadających się do spożycia przez ludzi, o zawartości tłuszczu mlecznego nie większej niż 3 % zawartości tłuszczu.

W kategorii tej znajdziemy produkty takie jak:

• Margaryna - produkt otrzymywany z tłuszczów roślinnych lub zwierzęcych i zawierający nie mniej niż 80 % i mniej niż 90 % tłuszczu.
• Margaryna o zawartości trzech czwartych tłuszczu - otrzymywana z tłuszczów roślinnych lub zwierzęcych i zawierający nie mniej niż 60 % i nie więcej niż 62 % tłuszczu.
• Margaryna półtłusta - produkt otrzymywany z tłuszczów roślinnych lub zwierzęcych i zawierający nie mniej niż 39 % i nie więcej niż 41 % tłuszczu.
• Tłuszcze do smarowania X % - produkt otrzymywany z tłuszczów roślinnych lub zwierzęcych i zawierający następujące ilości tłuszczu: poniżej 39 %, powyżej 41 % i poniżej 60 %, powyżej 62 % i poniżej 80 %.

Tłuszcze złożone z produktów roślinnych lub zwierzęcych - produkty w formie stałej, miękkiej emulsji, zasadniczo typu woda w oleju, pozyskiwane ze stałych lub płynnych tłuszczów roślinnych lub zwierzęcych nadających się do spożycia przez ludzi, zawierające od 10 % do 80 % tłuszczu mlecznego w całkowitej zawartości tłuszczu.

Należą tutaj następujące tłuszcze:

• Miks (mix) tłuszczowy - zawierający nie mniej niż 80 % i mniej niż 90 % tłuszczu.
• Miks (mix) o zawartości trzech czwartych tłuszczu - zawierający nie mniej niż 60 % i nie więcej niż 62 % tłuszczu.
• Miks (mix) tłuszczowy półtłusty - zawierający nie mniej niż 39 % i nie więcej niż 41 % tłuszczu.
• Miks (mix) tłuszczowy do smarowania X % - zawierający następujące ilości tłuszczu: poniżej 39 %, powyżej 41 % i poniżej 60 %, powyżej 62 % i poniżej 80 %.

Projektowane nowe wymogi w zakresie wzbogacania żywności

Celem projektowanego Rozporządzenia Ministerstwa Zdrowia jest zapobieganie i wyrównywania stwierdzonego niedoboru jednego lub więcej składników odżywczych w całych populacjach lub określonych grupach ludności. Stąd też wymagane jest wprowadzenie nowego obowiązku dla producentów tłuszczów do smarowania – tj. dodawania: 1) witaminy A – tak, aby maksymalna ilość w 100 g produktu końcowego była nie wyższa niż 900 μg (3 000 j.m.), przy czym 1 μg retinolu = 3,33 j.m. witaminy A, 2) witaminy D – tak, aby maksymalna ilość w 100 g produktu końcowego była nie wyższa niż 7,5 μg (300 j.m.), przy czym 1 μg cholekalcyferolu = 40 j.m. witaminy D Jednocześnie, z tych samych powodow, projektowane Rozporządzenie Ministra Zdrowia wprowadza nowy obowiązek dla producentów soli przeznaczonej do spożycia dla ludzi – tj. dodawania potasu lub jodan potasu tak, aby 100 g soli kuchennej zawierało 2,3 (± 0,77) mg jodu, co odpowiada 30 (± 10) mg jodku potasu lub 39 (± 13) mg jodanu potasu w 1 kg soli kuchennej.

Wykaz substancji zakazanych w produkcji spożywczej

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety zawiera jedynie wykaz witamin i składników mineralnych oraz ich formy chemiczne, które mogą być stosowane w produkcji suplementów diety, oraz dodatkowe wymagania dotyczące ich zawartości w suplementach diety. Natomiast kwestie dotyczące obecności w suplementach diety substancji innych niż witaminy i składniki mineralne nie są regulowane przepisami ww. dyrektywy. W związku z tym do suplementów diety są dodawane różne substancje roślinne, które mogą mieć szkodliwy wpływ na zdrowie i życie konsumentów.

Projektowane Rozporządzenie określa w załączniku wykaz substancji innych niż witaminy i składniki mineralne zakazanych w produkcji środków spożywczych. Projektowane rozporządzenie ustanawia w załączniku wykaz niektórych substancji innych niż witaminy i składniki mineralne zakazanych w produkcji środków spożywczych. Należy wskazać, że projektowane regulacje będą w szczególności dotyczyły suplementów diety (obecnie zakazane uchwałami Rady ds. Suplementów Diety działającej przy Głównym Inspektoracie Sanitarnym).

Mocą projektowanego Rozporządzenia Ministerstwa Zdrowia zakazane będzie stosowanie następujących subtancji:

• chlorowodorek johimbiny oraz grupa johimbiny;
• DMAA (w szczególności określana jako: 1,3-DMAA; 1,3-dimetyloamyloamina; 1,3 dimetylopentyloamina; 2-amino-4-metyloheksan; 2-heksanamina, 4-metylo-(9CI);
• 4-metylo-2-heksanamina;
• 4-metylo-2-heksyloamina;
• dimetyloamyloamina;
• geranamina;
• metyloheksanamina;
• ewodiamina;
• grupa selektywnych modulatorów receptora androgenowego (SARMs), w tym: a)andaryna, b) ligandrol, c) ostaryna, d) Rad-140;
• higenamina;
• hordenina;
• ibutamoren;
• pankreatyna;
• pieprz metystynowy (Piper methysticum);
• świerzbiec właściwy (Mucuna pruriens).

Krótki okres przejściowy

Środki spożywcze zawierające substancje inne niż witaminy i składniki mineralne, wymienione w załączniku do rozporządzenia, wprowadzone do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będą mogły pozostawać w obrocie nie dłużej niż przez 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszego rozporządzenia.

W projekcie rozporządzenia znajduje się zapis, że przepisów rozporządzenia nie stosuje się do wprowadzanych do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej wzbogacanych środków spożywczych znajdujących się w obrocie w państwach członkowskich Unii Europejskiej innych niż Rzeczpospolita Polska oraz w państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym.

Projektowane Rozporządzenie zastąpi dotychczasowe rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2010 r. w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności (Dz. U. poz. 1184).