Poprawne wykorzystanie oświadczeń zdrowotnych na opakowaniu produktu, a zarazem zagwarantowanie atrakcyjnego i chwytliwego przekazu marketingowego, to nie lada wyzwanie dla producentów, wypuszczających na rynek nowy produkt. Warto wiedzieć, jak należy stosować dane oświadczenia, aby były zgodne z obowiązującymi przepisami, i jednocześnie skutecznie zachęcały do zakupu.
Rodzaje oświadczeń
Rozporządzenie 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności1 rozróżnia dwie podstawowe kategorie oświadczeń:
- żywieniowe
- i zdrowotne.
Oświadczenie żywieniowe
Oświadczenie żywieniowe to takie, które:
- sugeruje,
- stwierdza
- lub daje do zrozumienia,
że dana żywność ma szczególne właściwości ze względu na:
- energię, której dostarcza;
- lub substancje odżywcze;
- lub inne substancje, które zawiera.
Oświadczenie żywieniowe informuje jedynie o występowaniu określonej cechy danego produktu (np. zawartości wapnia), ale nie opisuje jego wpływu na organizm ludzki (np. wapń działa wzmacniająco na zęby). Na tego rodzaju opis wpływu substancji na zdrowie pozwalają w określonych warunkach oświadczenia zdrowotne.
Czym jest oświadczenie zdrowotne?
Zgodnie Rozporządzeniem 1924/2006, oświadczeniem zdrowotnym jest każda:
- informacja;
- forma graficzna;
- obrazowa lub symboliczna,
która stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że istnieje związek pomiędzy kategorią żywności, daną żywnością̨ bądź́ wybranym jej składnikiem a zdrowiem.
Oświadczenia zdrowotne można podzielić na trzy kategorie:
- tzw. oświadczenia funkcjonalne, które określone zostały w art. 13 Rozporządzenia jako komunikaty opisujące lub powołujące się̨ na:
- rolę składnika odżywczego lub innej substancji we wzroście, rozwoju i funkcjach organizmu (np. „zawiera izoflawony”, „zawiera przeciwutleniacze”) lub
- funkcje psychologiczne lub behawioralne (np. „poprawia pamięć́ i koncentrację”), odchudzanie, kontrolę wagi ciała, zmniejszanie poczucia głodu lub zwiększa poczucia sytości albo zmniejszanie ilości energii dostępnej z danego sposobu odżywiania się̨ (np. „efekt płaskiego brzucha”);
- oświadczenia odnoszące się do rozwoju i zdrowia dzieci, określone w art. 14 Rozporządzenia (np. „witamina D jest niezbędna do wzrostu i rozwoju kości u dzieci”);
- oświadczenia o zmniejszaniu ryzyka choroby – zdefiniowane w art. 2 ust. 2 pkt 6 Rozporządzenia nr 1924/2006 jako komunikaty, które stwierdzają̨, sugerują̨ lub dają̨ do zrozumienia, że spożycie danej kategorii żywności, danej żywności lub jakiegoś z jej składników znacząco zmniejsza jakiś czynnik ryzyka rozwoju choroby dotykającej ludzi (np. „stanole roślinne obniżają poziom cholesterolu we krwi, a przez to zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób serca”).
Stosowanie oświadczeń zdrowotnych nie jest obowiązkowe, ale ma niebagatelne znaczenie w przekazie marketingowym.
Gdzie można zastosować oświadczenia zdrowotne?
Oświadczenia zdrowotne mogą być stosowane na oznakowaniu (etykietowaniu) żywności, suplementów diety, żywności wzbogaconej (np. wapnem, kofeiną, witaminami), w reklamie takiej żywności, także tej sprzedawanej bez opakowania lub przy jej prezentacji na półkach sklepowych.
Kiedy może być stosowane oświadczenie zdrowotne?
Rozporządzenie 1924/2006 jako podstawowy warunek możliwości stosowania oświadczeń zdrowotnych określa przede wszystkim ich wymóg zgodności z przedmiotowym Rozporządzeniem. Warunkiem jest naukowe potwierdzenie oświadczeń́ i ich uzasadnień przez stosującego dane oświadczenie producenta. Wymagane jest także, aby substancja będąca przedmiotem oświadczenia była zawarta w produkcie spożywczym w takiej ilości (ewentualnie w wartości odpowiednio zmniejszonej), która spowoduje sugerowane konsumentom działanie odżywcze lub fizjologiczne. Substancja ta powinna być ponadto, co oczywiste, przyswajalna przez organizm człowieka. Rozporządzenie zezwala na używanie tylko takich oświadczeń, które są zrozumiałe dla konsumenta i nie wprowadzają go w błąd co do właściwości produktu opatrzonego taką informacją
Szczególne warunki dotyczące oświadczeń zdrowotnych
Rozporządzenie wskazuje również warunki szczególne, które określają możliwość stosowania oświadczeń zdrowotnych:
- oświadczenie zdrowotne powinno być ujęte we wspólnotowym rejestrze dozwolonych oświadczeń zdrowotnych, lub
- powinno uzyskać zezwolenie na stosowanie w procedurze określonej przepisami Rozporządzenia.
Wspólnotowy rejestr dozwolonych oświadczeń zdrowotnych określa również warunki stosowania określonych oświadczeń.
Przykład: Oświadczenie: żelazo przyczynia się do prawidłowych funkcji poznawczych
Warunki zastosowania: Oświadczenie może być stosowane wyłącznie w odniesieniu do żywności, która jest co najmniej źródłem żelaza, o którym mowa w oświadczeniu ŹRÓDŁO [NAZWA WITAMINY/WITAMIN] I/LUB [NAZWA MINERAŁU/MINERAŁÓW] wymienionych w załączniku do rozporządzenia (WE) nr 1924/2006.
Dodatkowe warunki stosowania oświadczeń
Oświadczenia zdrowotne mogą być stosowane wyłącznie, gdy na etykiecie, prezentacji i reklamie produktu zawarto stwierdzenie wskazujące na znaczenie zrównoważonego sposobu odżywiania się i zdrowego trybu życia. Co więcej, wskazano ilość środka spożywczego i poziom jego spożycia, który jest niezbędny do uzyskania korzystnego działania, o którym mówi dane oświadczenie.
Dodatkowo, w określonych przypadkach, oświadczenie powinno zawierać stwierdzenie skierowane do osób, które powinny unikać danego środka spożywczego oraz ostrzeżenie w przypadku produktów, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, jeżeli są spożywane w dużej ilości. Przykład: Oznaczenie „Nieodpowiednie dla kobiet w ciąży”.
Kiedy stosowanie oświadczeń zdrowotnych jest niedozwolone?
Nie wolno stosować oświadczeń zdrowotnych jeśli:
- sugerują one, że wpływ na zdrowie może mieć to, że się nie spożywa danej żywności;
- odwołują się do szybkości lub wielkości spadku wagi;
- odwołują się do zaleceń lekarzy lub specjalistów, którzy nie należą do krajowych stowarzyszeń medycznych lub instytucji charytatywnych zajmujących się zdrowiem.
Jest także zabronione używanie oświadczeń zdrowotnych, które nie znajdują się w wykazie oświadczeń.
Oświadczenia zdrowotne vs. oświadczenia medyczne
Odróżnienie oświadczeń zdrowotnych od tzw. oświadczeń medycznych w praktyce często nastręcza wiele kłopotów. Oświadczenie medyczne to każdy komunikat, który stwierdza lub sugeruje, że produkt lub jego składnik posiada właściwości lecznicze lub zapobiegające chorobom. Oświadczenia medyczne nie są dozwolone dla produktów żywnościowych.
Wniosek o udzielenie zezwolenia na zastosowanie oświadczenia zdrowotnego
Mimo, iż wspólnotowy wykaz oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności (zwany Rejestrem), zgodnie z art. 20 rozporządzenia nr 1924/2006, jest bardzo obszerny, jest prowadzony regularnie i jest aktualizowany przez Komisję Europejską, to producenci nieustannie mają pomysły na kolejne, nowe oświadczenia. Wówczas, niezbędne jest uzyskanie zezwolenia na stosowanie nowego oświadczenia.
Jednakże nie jest to proste, a samo wydanie opinii do prawidłowo złożonego wniosku jest procesem długotrwałym, o ile EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) nie wniesie zastrzeżeń.
W Polsce wniosek składa się do Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS). Następnie GIS przekazuje wniosek do EFSA, który musi powiadomić o nim pozostałe Państwa Członkowskie oraz Komisję Europejską, do której należy ostateczna decyzję.
Podsumowanie
Niewątpliwie żywność, promowana z użyciem konkretnych oświadczeń, może być postrzegana przez konsumentów jako korzystniejsza, a oświadczenia zdrowotne informują konsumenta, iż istnieje związek pomiędzy danym produktem, a jego stanem zdrowia. W związku z powyższym, oświadczenia oparte są na dowodach potwierdzonych badaniami naukowymi i mogą być zamieszczane wyłącznie na produktach, które spełniają określone prawem warunki.
Producenci zainteresowani wprowadzeniem nowego produktu na rynek lub wejściem z produktem na nowy rynek powinni każdorazowo weryfikować wykaz oświadczeń zdrowotnych.
1 ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1924/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności.
