Zgodnie z wyrokiem niemieckiego Federalnego Trybunał Sprawiedliwości z 6 lipca 2021 r. (sygn. KZR 35/20 - Porsche Tuning II), tzw. dystrybucja selektywna stosowana przez producenta aut marki Porsche ogranicza konkurencję podmiotom zajmującym się tzw. tuningiem. Tajemnica handlowa nie jest chroniona, jeśli ujawnienie jest wymagane w celu ochrony konkurencji i skutecznego egzekwowania prawa Unii.
Z punktu widzenia prawa konkurencji, dystrybucja selektywna jest zagadnieniem złożonym. Przykład niedawnego wyroku niemieckiego Federalnego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Porsche pokazuje, że producent aut nie mógł zabronić swoim autoryzowanym dystrybutorom sprzedaży samochodów i części zamiennych marki Porsche firmom działającym w branży tuningowej.
Kontekst sprawy
6 lipca 2021 r. niemiecki Federalny Trybunał Sprawiedliwości („FCJ") utrzymał zabezpieczenie przeciwko Porsche i jego dystrybutorowi („Porsche" lub „Pozwani") na rzecz stowarzyszenia branżowego, liczącego 130 członków, sprzedających części do tuningu aut („Stowarzyszenie"). Stowarzyszenie wniosło powództwo o zabezpieczenie roszczeń wynikających z niektórych klauzul umów dealerskich, stosowanych przez pozwanych w ramach systemu dystrybucji selektywnej. Skarga została pierwotnie oddalona przez sąd okręgowy w Stuttgarcie, ale uwzględniona w postępowaniu odwoławczym.
W swoim niedawnym orzeczeniu FCJ stwierdził, że postanowienia porozumień dealerskich stanowią ograniczenie konkurencji ze względu na cel, które nie mogą być wyłączone na mocy rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w zakresie porozumień wertykalnych („VBER") lub wyłączeń grupowych dla porozumień́ wertykalnych w sektorze motoryzacyjnym.
Sporne klauzule umowne
Sporne postanowienia umów dealerskich przewidywały zakaz sprzedaży nowych pojazdów Porsche nieautoryzowanym dealerom, którzy nabywali pojazdy w celu ich odsprzedaży po tuningu lub którzy chcieli wystawiać/eksponować produkty tuningowane. W ramach swojej sieci dystrybucyjnej Porsche zobowiązało swoich dystrybutorów do sprzedaży samochodów wyłącznie konsumentom końcowym lub innym autoryzowanym dystrybutorom. Sprzedaż tak zwanym „kolejnym sprzedawcom detalicznym" była wyraźnie zabroniona („Ograniczenie 1").
Umowy zakazywały również sprzedaży części i akcesoriów Porsche dealerom spoza sieci dystrybucyjnej Porsche:
- którzy montowali je w pojazdach innych marek;
- lub, w odniesieniu do pojazdów Porsche, wykorzystywali je do celów innych niż przeprowadzanie napraw i konserwacji (co w efekcie zabraniało ich stosowania w tuningu pojazdów Porsche) („Ograniczenie 2").
Natomiast sprzedaż części i akcesoriów Porsche na rzecz użytkowników i warsztatów, które wykorzystują je wyłącznie do naprawy lub konserwacji pojazdów Porsche, była dozwolona. Umowy przewidywały również karę umowną w przypadku naruszenia powyższych ograniczeń.
Producent pojazdów zmagał się już w poprzednich latach z zarzutem nadużywania pozycji dominującej oraz nadużycia zależności ekonomicznej (w mocnym uproszczeniu koncepcja podobna do polskiego nadużywania przewagi kontraktowej w sektorze rolno-spożywczym). W następstwie orzeczenia FCJ z 2015 r. pozwani zezwolili dealerom na zaopatrywania tych firm tuningowych, które są ekonomicznie zależne od marki Porsche.
W orzeczeniu z lipca 2021 r. FCJ stwierdził, że klauzule ograniczające z kategorii 1 i 2 stanowiły ograniczenie konkurencji ze względu na cel, które naruszało niemiecką ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Ograniczenia 1 - klauzula ograniczająca sprzedaż nowych pojazdów marki Porsche
FCJ stwierdził, że zakaz sprzedaży pojazdów klientom zajmującym się tuningiem pojazdów Porsche ograniczał zarówno firmy, które oferowały usługi tuningowe Porsche, jak i dealerów Porsche. FCJ uznał, że chociaż jakościowe systemy selektywnej dystrybucji mają na celu ograniczenie dostaw do nieautoryzowanych dealerów, to jednak definicja nieautoryzowanego deleara musi być obiektywna i nie może być określana arbitralnie. Definicja „nieautoryzowanych dealerów" używana przez pozwanych, obejmująca firmy, które kupują pojazdy Porsche w celu odsprzedaży po tuningu, a także do wykorzystania jako pojazdy wystawowe do tuningu produktów, nie spełniała kryterium obiektywności.
Zdaniem FCJ, członkom systemu dystrybucji selektywnej nie można uniemożliwić sprzedaży produktów do konsumentów (użytkowników końcowych). Zdaniem FCJ organizator systemu dystrybucji selektywnej nie może arbitralnie wykluczać sprzedaży przez członków tego systemu grupom „niepożądanych" nabywców, arbitralnie deklarując, że są oni „kolejnymi detalistami", a nie „użytkownikami końcowymi".
Termin „kolejny sprzedawca detaliczny" należy interpretować obiektywnie. Ma on zastosowanie wyłącznie do sprzedawców detalicznych, odsprzedających pojazd w stanie jak nowy, bez istotnych modyfikacji. Cel, o którym mowa w niniejszej sprawie - prezentacja pojazdu z własnymi produktami tuningowymi - nie mieścił się w tej definicji. Firmy, które kupują samochody Porsche wyłącznie jako modele prezentacyjne dla własnych produktów tuningowych, należy traktować jako użytkowników końcowych, a nie „kolejnych sprzedawców detalicznych".
FCJ wyjaśnił, że w kontekście dystrybucji selektywnej pojazd uznaje się za „odsprzedany" tylko wtedy, gdy jest sprzedawany jako nowy i bez (istotnych) modyfikacji, co nie ma miejsca w przypadku modyfikacji takich jak te, które mają miejsce na przykład w wyniku tuningu. W związku z tym istnienie systemu dystrybucji selektywnej nie uzasadnia zakazu sprzedaży pojazdów przez dealerów tzw. „tunerom”, którzy sami sprzedają pojazdy po tuningu.
Ograniczenie 2 - klauzula ograniczająca sprzedaż części i akcesoriów Porsche
FCJ stwierdził, że zakaz sprzedaży części i akcesoriów również stanowi ograniczenie konkurencji.
Według FCJ klauzule te nie mogły być wyłączone na mocy VBER. FCJ stwierdził, że zakaz sprzedaży nowych pojazdów do całej kategorii dostawców usług tuningowych (ograniczenie 1) stanowił podstawowe ograniczenie dla klientów na mocy art. 4 lit. b) VBER. Trybunał stwierdził, że to samo dotyczy zakazu sprzedaży części i akcesoriów Porsche (ograniczenie 2).
Zauważył on, że chociaż Porsche oferuje własne programy tuningowe, konkurując z członkami Stowarzyszenia, uważa ograniczenie kategorii 2) za zbyt szerokie, aby mogło ono skorzystać z wyjątku przewidzianego w art. 4 lit. b) ppkt (v) VBER. Wyjątek ten umożliwia dostawcy ograniczenie uprawnienia nabywcy komponentów, któremu dostarczane są one do wbudowania, do odsprzedania ich konkurentom dostawcy, którzy wykorzystaliby je w celach wytwarzania tego samego rodzaju towarów jak te wyprodukowane przez dostawcę.
Ponadto FCJ stwierdził, że pozwani nie wykazali, nieprzekroczenia progu 30% udziału w rynku. Jeśli chodzi o definicję rynku, FCJ wyjaśnił, że umowa zawierająca klauzulę zakazującą odsprzedaży nowych pojazdów samochodowych (ograniczenie 1) została zawarta między niemieckim dystrybutorem Porsche a dealerami Porsche. W związku z tym, wbrew temu, co stwierdził sąd odwoławczy, rynkiem właściwym nie może być rynek tuningu pojazdów Porsche, na którym niemiecki dystrybutor Porsche nie jest aktywny, lecz właściwy rynek pojazdów samochodowych. FCJ pozostawił otwartą sprawę, czy właściwy rynek pojazdów samochodowych należy zdefiniować jako rynek sprzedaży wszystkich nowych pojazdów samochodowych, czy też, alternatywnie, tylko nowych pojazdów sportowych.
W odniesieniu do klauzuli dotyczącej części i akcesoriów (ograniczenie 2) FCJ stwierdził – podobnie jak w orzeczeniu z 2015 r. – że istnieje rynek specyficzny dla danej marki, obejmujący:
- oryginalne części opatrzone znakiem towarowym producenta pojazdów samochodowych (części OEM);
- oryginalne części produkowane i dystrybuowane przez dostawców oryginalnych części (części OES);
- części produkowane przez innych producentów, które są porównywalnej jakości z oryginalnymi częściami.
Umowa dealerska jako tajemnica handlowa
FCJ poruszył również kwestię tego, czy i w jakim zakresie treść porozumienia dealerskiego mogła co do zasady stanowić tajemnicę handlową pozwanych. FCJ odwołał się do wyroku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Auto24 (C-158/11), zgodnie z którym kryteria dystrybucji selektywnej muszą być weryfikowalne w postępowaniu cywilnym. FCJ stwierdził, że operator systemu dystrybucji selektywnej nie może powoływać się na prawo do zachowania tajemnicy, jeżeli kontrola jego porozumień jest wymagana w celu ochrony konkurencji i skutecznego egzekwowania prawa Unii.
Ponadto FCJ uznał, że nie ma znaczenia, w jaki sposób Stowarzyszenie uzyskało wiedzę na temat treści umowy dealerskiej Porsche, a nawet czy Stowarzyszenie uzyskało kopię umowy dealerskiej z naruszeniem przepisów prawa karnego lub kodeksu etycznego.
Komentarz
Orzeczenie to jest rzadkim przykładem sprawy wymagającej interpretacji VBER na poziomie sądownictwa krajowego. Niemieckie organy ochrony konkurencji oraz sądy, mają tendencję do restrykcyjnego podejścia. Jest to kolejny przykład nałożenia ograniczeń w zapisach umownych stosowanych przez właścicieli marek, którzy chcieliby zapewnić, że ich produkty są sprzedawane konsumentom (odbiorcom końcowym) wyłącznie przez członków ich sieci dystrybucji selektywnej.
Zazwyczaj dostawcy prowadzący system dystrybucji selektywnej starają się uniemożliwić swoim autoryzowanym dealerom modyfikowanie towarów. Chcą w ten sposób chronić jakość produkowanych lub sprzedawanych towarów i reputację dostawcy czy producenta. Orzeczenie to może jednak wskazywać, że dostawcy mogą mieć trudności w uniemożliwieniu dealerom dokonywania znaczących modyfikacji swoich produktów, a następnie odsprzedaży zmodyfikowanych produktów (nadal pod znakiem towarowym dostawcy) poza autoryzowaną siecią. Pamiętajmy, że jest to wyrok sądu niemieckiego. Niemniej, jeśli podejście tam zaprezentowane byłoby stosowane szerzej, mogłoby to znacznie osłabić prawa właściciela marki.
